Pełzacz ogrodowy - ptak, który jest małym mistrzem kamuflażu
Zwierzęta w naturzePełzacz ogrodowy (Certhia brachydactyla) to niepozorny, lecz niezwykle zwinny ptaszek, który porusza się po pniach drzew niczym baletnica. Kolorem przypomina trochę wróbla i nawet jest z nim spokrewniony, ale bardzo daleko, bo należy do zupełnie innej rodziny ptaków. Mieszka w ogrodach i parkach, i z zapałem chroni je przed szkodnikami. Żeby go zauważyć, musisz patrzeć bardzo uważnie - pióra, jak kora drzew pomagają mu idealnie ukryć się przed ludzkim wzrokiem. Ale warto spróbować.
Jak wygląda pełzacz ogrodowy?
Pełzacz ogrodowy ma tylko 12 cm długości i waży niecałe 10 gramów. Jego rozpiętość skrzydeł sięga 19 cm. Upierzenie pełzacza jest doskonale maskujące – brązowo-szare z wierzchu, z drobnymi plamkami przypominającymi rysunkiem korę drzewa, a od spodu białawe. Długi, cienki i lekko zakrzywiony dziób to jego najważniejsze narzędzie - pozwala mu wydobywać owady i pajęczaki z najdrobniejszych szczelin kory. Charakterystyczny sposób poruszania się – spiralna wspinaczka w górę pnia – przypomina taniec po drzewie. Wspinając się, pełzacz opiera się mocnymi pazurkami, a sztywny ogon służy mu jako punkt podparcia, podobnie jak u dzięcioła.
Poznaj też: Sójka łobuzica: utrapienie myśliwych i postrach działkowców
Gdzie go spotkać i jak odróżnić od pełzacza leśnego?
W Polsce pełzacz ogrodowy występuje niemal w całym kraju, z wyjątkiem górskich, świerkowych lasów. Najczęściej spotkasz go w południowej, zachodniej i centralnej części kraju, w parkach miejskich, sadach, na cmentarzach i w zadrzewionych ogrodach. Unika jednolitych, gęstych borów, a szczególnie upodobał sobie stare drzewa liściaste – zwłaszcza dęby, buki i jesiony, które oferują korę bogatą w wiele owadów.
Jak odróżnisz pełzacza ogrodowego od pełzacza leśnego? To bardzo trudne, bo są to tzw. gatunki kryptyczne, czyli bliźniaczo podobne – nawet doświadczeni ornitolodzy mają trudność z ich rozróżnieniem w terenie. Pełzacz ogrodowy ma dłuższy dziób, krótszy tylny pazur, a jego boki są bardziej brązowe. Pełzacz leśny natomiast ma nieco krótszy dziób, dłuższy tylny pazur i bielszy spód ciała oraz jaśniejszy wierzch. Różnią się też subtelnie wzorem na skrzydłach i ubarwieniem kupra (u ogrodowego beżowobrązowy, u leśnego biały). Najpewniejszą cechą rozpoznawczą jest głos. Pełzacz ogrodowy śpiewa głośniej, krócej i bardziej przenikliwie – serią wysokich dźwięków „tii tii” lub „tju tju tjuteitit”. Pełzacz leśny ma delikatniejszy, dłuższy śpiew, cienkie „tsjuuu”. Głos ogrodowego jest bardziej szybki i wyrazisty, a leśnego subtelniejszy i ciągły.
Samce śpiewają najczęściej z dolnych partii pni, co utrudnia dostrzeżenie ich lokalizację. Najczęściej usłyszysz pełzacza wczesną wiosną.
Zwyczaje pełzacza ogrodowego
Pełzacz ogrodowy prowadzi osiadły tryb życia i nie odlatuje na zimę. Mrozy stanowią dla niego jednak poważne zagrożenie, dlatego zimą chętnie łączy się z innymi ptakami – sikorami, raniuszkami czy kowalikami – w niewielkie grupy, wspólnie przemierzające ogrody i parki. W nocy potrafi chronić się przed chłodem, śpiąc w grupie z innymi osobnikami.
Jego dieta to przede wszystkim drobne bezkręgowce: owady, ich larwy, poczwarki i pająki. Zimą, gdy brakuje owadów, sięga po nasiona i fragmenty mchów.
Gniazdo pełzacza ogrodowego to mały, misternie upleciony domek ukryty za odstającą korą, w szczelinie pnia, a czasem w dziupli lub nawet w szczelinach murów. Budulec stanowią trawy, korzonki i mech, a wnętrze wyścielone jest piórami. Samica składa od 5 do 7 drobnych, rdzawo nakrapianych jaj, które wysiaduje przez około dwa tygodnie. Po kolejnych 17 dniach młode opuszczają gniazdo, ale jeszcze przez pewien czas są karmione przez rodziców. W sprzyjających warunkach para wyprowadza dwa lęgi w sezonie.
Jak go zaobserwować?
Najlepszą porą obserwacji pełzacza ogrodowego jest rano lub późne popołudnie, gdy intensywnie żeruje. Najłatwiej wypatrzyć go na pniu drzewa, gdzie porusza się spiralnie ku górze, od czasu do czasu przeskakując na kolejne. Jego ruchy są szybkie, a ubarwienie doskonale maskujące, więc potrzebna jest cierpliwość i dobra lornetka. Szczególnie dobrze widoczny bywa zimą, gdy liście opadną z drzew.
Pożyteczny mieszkaniec ogrodów i parków
Ten niewielki ptak odgrywa ważną rolę w ekosystemie – zjada bowiem ogromne ilości owadów i larw, i w ten sposób chroni drzewa przed inwazją szkodników. Dlatego jego obecność w ogrodzie to dobry znak i dowód panującej równowagi biologicznej.
Populacja pełzacza ogrodowego na świecie szacowana jest na 10–20 milionów dorosłych osobników. W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, choć według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) jest gatunkiem najmniejszej troski, czyli nie jest zagrożony wyginięciem.
Pełzacz ogrodowy to nie tylko mistrz kamuflażu, ale też wierny sprzymierzeniec ogrodnika. Cichy, dyskretny, pełzający po pniach niczym cień – tworzy niepowtarzalny klimat w starych ogrodach i parkach, przypominając, że nawet najmniejsze stworzenia mają ogromne znaczenie w przyrodzie.
Czytaj dalej: Jak zwabić ptaki do ogrodu i co w nim posadzić, by dobrze się tam czuły?
Tekst: Agnieszka Wójcińska
Zdjęcia: Shutterstock
