Oko w oko z modliszką - czy jest się czego bać
Zwierzęta w naturzeWidziałeś ją kiedyś? Jeśli tak, to wiesz, że tego spotkania nie da się zapomnieć. Modliszka to owad należący do bezkręgowców z rzędu modliszkowatych (Mantodea), który fascynuje ludzi od wieków swoim niezwykłym wyglądem i zachowaniem. Jej nazwa nie jest przypadkowa, pochodzi od charakterystycznej postawy, w której przednie odnóża są zgięte i uniesione, przypominając pozę modlitewną. W rzeczywistości z modleniem modliszka nic wspólnego nie ma.
Modliszki z bliska – jak wyglądają i co sprawia, że budzą respekt?
Ten owad jest drapieżnikiem, który z niezwykłą precyzją poluje na swoje ofiary. Modliszkowate obejmują ponad 2400 gatunków, różniących się wielkością, kolorem i środowiskiem życia.Występują one na całym świecie, głównie w strefach tropikalnych i subtropikalnych, choć niektóre gatunki można spotkać również w klimatach umiarkowanych, w tym w Polsce.
Modliszki to owady o smukłym ciele, które może osiągać od kilku milimetrów do nawet kilkunastu centymetrów długości, w zależności od gatunku. Ich głowa jest ruchoma, trójkątna. Modliszka posiada duże, wypukłe oczy, które pozwalają jej na doskonałe widzenie stereoskopowe. Dzięki temu mogą precyzyjnie oceniać odległość do ofiary. Pierwsza para odnóży, zwana chwytnymi, są uzbrojone w kolce, które umożliwiają błyskawiczne schwytanie zdobyczy. Modliszki są mistrzami kamuflażu – ich kolory i kształty często upodobniają je do otoczenia, co czyni je niemal niewidocznymi zarówno dla ofiar, jak i drapieżników.
Czy modliszka występuje w Polsce?
Modliszki są szeroko rozpowszechnione na świecie, ale największa ich różnorodność występuje w tropikalnych lasach deszczowych Afryki, Azji, Australii i Ameryki Południowej. W tych ciepłych, wilgotnych środowiskach znajdują idealne warunki do rozwoju – obfitość pożywienia i odpowiednią temperaturę. Niektóre gatunki, jak modliszka storczykowa (Hymenopus coronatus), która przypomina kwiat, są tak wyspecjalizowane w kamuflażu, że przyciągają owady, udając roślinę. W strefach subtropikalnych modliszki również radzą sobie dobrze, zasiedlając sawanny, stepy czy obszary śródziemnomorskie.
W Europie modliszki spotyka się głównie w cieplejszych regionach, takich jak kraje basenu Morza Śródziemnego. Modliszka w Polsce była kiedyś rzadkością, ale w ostatnich dekadach, w związku z ocieplaniem się klimatu, coraz częściej możemy spotkać ją nie tylko w terrarium, ale i w naturze. Obecny u nas gatunek modliszki to modliszka zwyczajna (Mantis religiosa). W naszym kraju modliszki można spotkać przede wszystkim na południu, w takich regionach jak Śląsk, Małopolska, Lubelszczyzna czy przylegająca do nich Kotlina Sandomierska, ale widuje się ją i na Mazowszu. Upodobała sobie silnie nasłonecznione polany i pobrzeża lasów. Modliszka zwyczajna preferuje suche, ciepłe tereny z wysoką roślinnością, gdzie może skutecznie polować i ukrywać się przed drapieżnikami.
Zobacz też: Czarna pszczoła wróciła na polskie łąki
Jak wygląda modliszka?
Modliszka zwyczajna, najczęściej spotykana w Polsce, ma ciało długości od 4 do 7 cm. U tego gatunku widać wyraźny dymorfizm płciowy.
Samce są zazwyczaj mniejsze od samic. Warto też zwrócić uwagę na parę skrzydeł – u modliszki zwyczajnej są one dobrze rozwinięte u samców, co pozwala im latać na krótkich dystansach, natomiast u samic są krótsze i mniej funkcjonalne.
Jej ubarwienie różni się w zależności od otoczenia - może być zielone, brązowe lub żółtawe, co pozwala jej zlewać się z trawą, liśćmi czy gałązkami.
Charakterystyczną cechą modliszek jest trójkątna głowa, która może obracać się o niemal 180 stopni, co jest rzadkością w świecie owadów.
Duże oczy modliszki są zawsze czujne, a ich wyrazistość nadaje jej niemal „inteligentny” wygląd.
Przednie odnóża, zgięte w charakterystyczny sposób, są wyposażone w ostre kolce, które służą do chwytania zdobyczy.
Odwłok jest skierowany w dół.
Rozpoznanie modliszki nie jest trudne, jeśli zwrócimy uwagę na jej unikalną postawę i ruchy. Modliszki poruszają się powoli, z namysłem, co kontrastuje z ich błyskawicznymi atakami na ofiary. Często można je zobaczyć w bezruchu, gdy czatują na zdobycz. W Polsce modliszkę można pomylić z innymi owadami, jak prostoskrzydłe, jak koniki polne, ale charakterystyczna budowa głowy i odnóży szybko rozwiewa wątpliwości.
Dziwne i tajemnicze zwyczaje modliszki
Modliszki to samotniki, które prowadzą życie w ukryciu. Są drapieżnikami, które polują z zasadzki, czekając cierpliwie na pojawienie się ofiary. Ich dieta jest bardzo zróżnicowana – od małych owadów, takich jak muchy czy mszyce, po większe zdobycze, jak motyle, świerszcze, a nawet małe jaszczurki czy ptaki w przypadku tropikalnych gatunków. Modliszka atakuje z niesamowitą szybkością, chwytając ofiarę przednimi odnóżami i natychmiast ją unieruchamiając. Następnie pożera ją żywcem, zaczynając często od głowy.
Jednym z najbardziej znanych, choć kontrowersyjnych faktów na temat modliszek, jest kanibalizm płciowy. W trakcie kopulacji samica modliszki może odgryźć głowę samcowi, co zwiększa szanse na skuteczne zapłodnienie. Choć zjawisko to jest szeroko omawiane, nie występuje zawsze – zależy od gatunku, warunków środowiskowych i poziomu głodu samicy. Po udanej kopulacji samica składa jaja w specjalnej osłonce, rodzaju kokonu, zwanego ooteką, którą przyczepia do roślin lub kamieni. Z ooteki wiosną wylęgają się młode modliszki, które od razu są samodzielne i zaczynają polować na drobne owady.
Modliszki są aktywne głównie w dzień, choć niektóre gatunki tropikalne polują również nocą. Ich cykl życiowy jest stosunkowo krótki – w Polsce modliszki żyją od wiosny do jesieni, a zimą giną, pozostawiając po sobie ooteki, z których w kolejnym roku wylęgają się nowe pokolenia. W ciągu życia przechodzą kilka wylinek. W cieplejszych klimatach niektóre gatunki mogą żyć dłużej, nawet do roku.
Zobacz też: Tropikalny komar tygrysi przenosi groźne choroby – zobacz, jak wygląda i gdzie występuje w Polsce
Czy modliszka jest niebezpieczna?
Modliszki nie są niebezpieczne dla człowieka. Choć ich chwytne odnóża mogą wyglądać groźnie, nie mają wystarczającej siły, by zaszkodzić ludziom. Gdy spotkamy modliszkę, może ona przyjąć pozycję obronną, podnieść odnóża do góry i próbować się bronić, ale jej „ugryzienie” (a raczej szczypnięcie) jest niegroźne i nie powoduje żadnych poważnych skutków. Dorosłe modliszki nie są jadowite ani nie przenoszą chorób, więc nie stanowią zagrożenia.
Warto jednak pamiętać, że modliszki są delikatnymi stworzeniami, które łatwo uszkodzić. Nie należy ich chwytać ani drażnić, ponieważ stres może im zaszkodzić. W Polsce modliszka zwyczajna jest objęta ochroną gatunkową i wpisana do polskiej czerwonej księgi zwierząt, co oznacza, że nie wolno jej zabijać, niszczyć jej siedlisk ani zbierać ootek. Ochrona ta wynika z rzadkości występowania modliszek w naszym kraju oraz ich roli w ekosystemie – jako drapieżniki pomagają kontrolować populacje innych owadów.
Jak się zachować, gdy spotkamy modliszkę?
Spotkanie modliszki w naturze to prawdziwa gratka dla miłośników przyrody. Jeśli zauważymy tego owada, najlepiej zachować spokój i obserwować go z bezpiecznej odległości. Modliszki są płochliwe i mogą uciec, jeśli poczują się zagrożone. Nie należy ich dotykać ani próbować przenosić, ponieważ może to spowodować u nich stres lub obrażenia. Jeśli modliszka znajdzie się w naszym ogrodzie, warto pozostawić ją w spokoju – jest naturalnym sprzymierzeńcem w walce ze szkodnikami, takimi jak mszyce czy muchy.
Fotografowanie modliszki to świetny sposób na uwiecznienie tego niezwykłego stworzenia, ale należy robić to ostrożnie, bez używania lampy błyskowej, która może ją spłoszyć. Jeśli znajdziemy ootekę, nie przenośmy jej ani nie niszczmy – to miejsce, w którym rozwijają się młode modliszki. W przypadku, gdy modliszka przypadkowo znajdzie się w domu, można delikatnie przenieść ją na zewnątrz, używając np. kartki papieru i szklanki, by uniknąć bezpośredniego kontaktu.
Tekst: Agnieszka Wójcińska
Zdjęcia: Shutterstock
